پوست ، پوست انسان

پوست یک بافت خارجی نرم است که سراسر بدن مهره‌داران را پوشانده است. «پوست» (Skin) در انسان بزرگترین عضو بدن به شمار می‌آید که مساحت آن در حدود ۲ مترمربع است. پوست با استفاده از یک سیستم چند لایه شامل لایه‌های سلولی مختلف، سد سلولی و روغن‌های محافظ، اندام‌های داخلی ما را از محیط اطراف محافظت می‌کند.

پوست چیزی بیش از یک مانع محافظ بین بدن و محیط اطراف آن است. این اندام وسیع همچنین در حفظ سلامتی بدن نقش مهمی ‌دارد، از جمله این نقش‌ها می‌توان به تنظیم دمای بدن از طریق عرق کردن و گرگرفتگی هنگام گرم شدن و برجسته شدن محل رویش مو در هنگام سرما اشاره کرد. علاوه بر این موارد، پوست می‌تواند ویتامین D را که برای سلامتی استخوان‌ها بسیار ضروری است از نور خورشید تولید کند.
آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی
فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس
کلیک کنید

پوست می‌تواند تفاوت زیادی بین گونه‌ها و حتی بین افراد مختلف داشته باشد. در این مطلب ما در مورد ساختار پوست انسان، مراقبت مناسب از انواع مختلف پوست موجود در انسان، بیماری‌ها و مشکلات پوستی و عملکرد پوست در سراسر سلسه حیوانات بحث خواهیم کرد.
عملکرد‌های پوست

پوست در بدن عملکرد‌های مختلفی دارد که می‌توانند برای ارگانیسم‌ها مفید باشند. از جمله عملکردهای مهم پوست در بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
محافظت از بدن در مقابل محیط خارج

این عملکرد پوست مهم‌ترین کارکرد آن است، پوست به عنوان اولین سد دفاعی بدن، از ورود عوامل بیماری‌زا مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها به بافت‌های بدن جلوگیری می‌کند، به طوری که این عوامل بیماری‌زا تنها در حالت آسیب دیدگی پوست و زخم‌های ایجاد شده در آن یا از طریق حفره‌هایی مانند بینی و د‌هان می‌توانند وارد بدن شوند.
نقش محافظتی پوست
تصویر ۱: پوست هنگامی که در شرایط سلامت قرار دارد، به عنوان یک سد محافظ، از بدن در برابر شرایط محیطی، ورود عوامل بیماری‌زا و از دست دادن آب محافظت می‌کند.
جلوگیری از هدر رفتن آب بدن

دوزیستان با پوست بسیار نازکی که دارند، برای جلوگیری از خشک شدن پوست، باید همیشه در نزدیکی آب باشند. انسان‌ها و بیشتر حیوانات خشکی‌زی دیگر، پوست‌های ضخیمی‌ دارند که آب بسیار کمی ‌از دست می‌دهند. وقتی انسان‌ها در شرایط بیابانی زندگی می‌کنند، در واقع پوست آن‌ها ضخیم‌تر شده تا از خروج آب بدن از طریق تعریق در هوای خشک جلوگیری کند.
درک و احساس شرایط بیرونی بدن

پوست دارای اعصابی است که اطلاعات مربوط به فشار، جنس مواد خارجی، گرما، سرما، درد و لذت را به مغز منتقل می‌کنند. این ویژگی به ارگانیسم امکان می‌دهد تا به محیط اطراف خود پاسخ مناسبی بدهد.
حسگر های پوستی

تنظیم دمای بدن

پوست انسان و برخی دیگر از پستانداران می‌تواند به واسطه فرایند عرق کردن یا «تعریق» (Sweat)، آب را به طور منظم از دست دهد. بدن با آزاد کردن آب روی پوست، می‌تواند خود را از طریق تبخیر خنک کند. از آنجایی که گرم‌ترین مولکول‌های آب ابتدا تبخیر می‌شوند، در نتیجه با این تبخیر، گرما نیز از بدن خارج شده و دمای آن کاهش می‌یابد.

بدن همچنین می‌تواند گرمازدگی را با «گرگرفتگی» (Flushing) تعدیل کند، این فرایند به بدن اجازه می‌دهد تا خون با دمای بالا از بخش‌های درونی بدن به نزدیکی پوست سرازیر شوند و از این طریق دمای خون کاهش یابد و به طور کلی دمای بدن تعدیل شود.

علاوه بر مکانیسم‌های فوق تصور می‌شود که پدیده «مو به تن سیخ شدن» پاسخی برای تنظیم درجه حرارت بدن باشد. هنگامی‌ که این پدیده در بدن اتفاق می‌افتد، ماهیچه‌های کوچک در محل رویش مو در پوست به گونه‌ای سفت شده که باعث می‌شود مو‌های بدن به حالت ایستاده قرار بگیرند. در این حالت با افزایش مقدار هوای به دام افتاده در سطح پوست توسط موهای پوستی، دمای بدن کمتر کاهش یافته و بدن گرم می‌ماند.

بعضی از دانشمندان معتقدند که این پدیده در پاسخ به ترس یا احساسات شدید دیگر نیز در بدن اتفاق می‌افتد که ممکن است، مشابه همین پدیده در حیوانات برای ترساندن شکارچیان به وجود آید.
استتار

بسیاری از حیوانات دارای پوستی هستند که از رنگ‌ها و الگو‌های خاصی ایجاد شده‌اند که با محیط اطراف خود هم‌خوانی دارند و باعث ایجاد خطای دید می‌شوند. این ویژگی پوست برای هر دو گونه شکارچی و طعمه بسیار اهمیت دارد. اگر شکارچیان نتوانند طمعه خود در محیط به راحتی ببیند و شناسایی کنند، نمی‌توانند شکار موفقی داشته باشند. از طرفی دیگر، اگر شکارچیان با استفاده از ویژگی‌های پوستی خود بتوانند به خوبی خود را در محیط استتار کنند، توسط گونه‌های طعمه قابل شناسایی نیستند.

پوست بسیاری از حیوانات الگوی رنگی استاتیک ایجاد می‌کنند، مانند رنگ قهوه‌ای بدن بزگوزن‌ها و گوزن‌ها که این رنگ را از چمن و برگ‌های مرده محیط تقلید کرده‌اند و همین مکانیسم در پوست «مار شاخه انگوری» که شامل تکه‌های سبز روشن است و یا رنگ گل آلوده «سفره ماهی» دیده می‌شود.

با این حال، تعداد کمی‌ از گونه‌ها، دارای پوستی هستند که از مکانیسم‌های استتاری پیشرفته‌تری استفاده می‌کنند. آفتابگردان و اختاپوس از جمله این گونه‌ها هستند که پوست آن‌ها دارای سلول‌هایی است که می‌توانند مقادیر مختلفی از رنگدانه را در صورت تمایل آزاد کنند. این مکانیسم در اصل به پوست آن‌ها اجازه می‌دهد تا مانند صفحه تلویزیون عمل کند، به طوری این موجودات می‌توانند رنگ پوست خود را تغییر دهند تا با هر رنگ زمینه‌ای که در محیط آن‌ها قرار دارد، مطابقت داشته باشد.
استتار در اختاپوس

ذخیره‌سازی

بسیاری از حیوانات چربی و آب را در بافت‌های پوستی خود ذخیره می‌کنند. این ذخیره‌‌سازی به ارگانیسم اجازه می‌دهد تا این مواد به عنوان عایقی اطراف بدن را پوشش داده و در زمان نیاز بدن به آن‌ها، مورد استفاده قرار بگیرند.

بسیاری از حیواناتی که در آب و هوای سرد زندگی می‌کنند، این توانایی را به حالت پیشرفته‌تری دارند و لایه‌های ضخیمی ‌از حباب‌های چربی در زیر پوست ایجاد کرده که به عنوان عایق مناسبی بین دمای پایین محیط بیرون و اعضای داخلی بدن حیوانات عمل می‌کنند.
ترشح ترکیبات پیام‌رسان

مایعی که پوست به عنوان تعریق از بدن ترشح می‌کند، می‌تواند هدف دیگری نیز داشته باشد، به عنوان مثال، این مایع می‌تواند به عنوان یک سیگنال برای حیوانات دیگر محسوب شده و در عملکردهای ارتباطی مورد استفاده قرار بگیرد. بسیاری از حیوانات قلمرو خود را با یک ترکیب شیمیایی که رایحه اختصاصی دارد، از غدد موجود در پوست خود علامت گذاری می‌کنند. این نشانگر‌ها حتی می‌توانند اطلاعاتی در مورد سن، جنسیت، سلامتی و در دسترس بودن برای جفت گیری حیوانات را نیز در بر داشته باشند.
پوست انسان

پوست انسان، بافت پوششی در سطح بدن است که از آن در برابر محیط بیرون محافظت کرده و همچنین محرک‌های حسی را از محیط خارجی دریافت می‌کند. پوست از سه لایه بافت تشکیل شده است:

    اپیدرم (Epidermis): این بخش بیرونی‌ترین لایه پوست است که ساختار محافظ اولیه‌ را می‌سازد و به آن لایه شاخی یا اِستراتوم کورنِئوم (Stratum Corneum) نیز می‌گویند.
    درم (Dermis): یک لایه فیبری است که اپیدرم را پشتیبانی و تقویت می‌کند.
    بافت زیر پوستی یا زیر جلدی (Subcutaneous Tissue): عمیق‌ترین لایه پوستی در بدن است که از یک لایه زیر پوستی از چربی در زیر درم تشکیل شده است و مواد مغذی را برای دو لایه دیگر پوست تأمین می‌کند و همچنین برای بدن نسبت به محیط بیرون به صورت عایق عمل می‌کند.

ساختار پوست

همان طور که در بالا اشاره شد، در پستانداران، در پوست دو لایه اصلی وجود دارد: اپیدرم، که مستقیماً با محیط پیرامون بدن در ارتباط قرار دارد و درم لایه‌ای است در زیر اپیدرم واقع شده است. این دو لایه برای بسیاری از کارکرد‌های مطرح شده در مورد پوست بسیار حیاتی هستند. در این بخش به طور دقیق‌تر به بررسی این لایه‌های پوستی می‌پردازیم.
اپیدرم

اپیدرم یا روپوست لایه‌ای از پوست است که از ورود پاتوژن‌ها به داخل بدن جلوگیری کرده و مانع خارج شدن آب از بدن می‌شود. این لایه، از سلول‌های مسطحی به نام سلول‌های پوششی سنگفرشی تشکیل شده است. اصطلاح سنگفرش به معنای شبیه به موزاییک است و شکل صاف و چند بخشی این سلول‌ها را توصیف می‌کند.

سلول‌های لایه اپیدرم شامل انواع مختلفی است که عبارتند از:

    کراتینوسیت‌ها (Keratinocyte): این سلول‌ها می‌توانند بدن را از ورود پاتوژن‌ها محافظت ‌کنند.
    سلول‌های لانگر‌هانس (Langerhans Cells): این دسته از سلول‌ها در صورت بروز عفونت در پاسخ ایمنی بدن کمک می‌کنند.
    ملانوسیت‌ها (Melanocyte): سلول‌های ملانین داری هستند که رنگدانه‌هایی را ایجاد می‌کنند که به پوست بدن رنگ می‌بخشد.
    سلول‌های مرکل (Merkel Cells): این سلول‌ها گیرنده‌های حسی بیضی شکلی هستند که در حس لامسه نقش مهمی دارند.

ساختمان اپیدرم


بیشتر سوختگی‌ها و صدمات پوستی شامل صدماتی است که در اپیدرم اتفاق می‌افتد. این گونه صدمات می‌توانند به سرعت بهبود یابند. صدمات عمیق‌تر که به لایه درم نیز آسیب می‌رساند، ممکن است بسیار جدی و خطرناک باشند.
غشای پایه

غشای پایه یک لایه نازک از الیاف بین درم و اپیدرم است. این غشا می‌تواند هر ترکیبی که بین دو لایه درم و اپیدرم رد و بدل می‌شود را کنترل کند و به عنوان یک لایه دفاعی مضاعف در برابر پاتوژن‌ها و یک محافظ در برابر از دست دادن آب و سایر مواد حیاتی، از طریق پوست به شمار آید.

هنگامی ‌که پوست نیاز به رشد یا بهبودی دارد، غشای پایه می‌تواند کنترل خود را بر عبور ترکیبات بین دو لایه کاهش داده و به آب و مواد مغذی اجازه دهد تا اپیدرم آسیب دیده را ترمیم کنند، از این رو این بخش در تسریع روند بهبودی اپیدرم نقش موثری دارد.
لایه درم

درم یا پوست لایه‌ای از ساختمان پوست است که در بخش‌های عمیق‌تری نسبت به اپیدرم قرار دارد و به عنوان سپری در اطراف بدن قرار گرفته که بدن را از اثرات شدید و سخت محیطی محافظت می‌کند. این لایه حاوی بسیاری از ساختار‌های پیچیده، اعم از اعصاب، رگ‌های خونی، فولیکول‌های مو، غدد عرق، و غدد چربی پوست است. این غدد چربی که به «غدد سباسه» نیز معروف هستند، ماده مومی‌ و روغنی را ایجاد می‌کند که سراسر پوست بدن را می‌پوشاند تا از آسیب‌های محیطی در امان باشد.

درم از الیافی تشکیل شده است که شامل کلاژن و ترکیباتی از گلیکوزآمینوگلیکان هستند و قادر به نگه داشتن مقدار زیادی آب در این لایه بوده و در نتیجه از تورم و کوفتگی پوست تا حدی جلوگیری می‌کنند. شبکه‌ای از الیاف کشسان مانند کلاژن با قابلیت انعطاف خود پوست را محکم نگه می‌دارند و پس از کشش و آسیب آن را ترمیم می‌کنند.

سلول‌های درم توسط رگ‌های خونی تغذیه می‌شوند، در حالی که هیچ کدام از رگ‌های خونی به ایپدرم نفوذ نمی‌کنند و اپیدرم مواد را فقط از طریق انتشار از لایه زیرین خود دریافت می‌کند. درم همچنین دارای اعصاب و اندام‌های حسی در سطوح مختلف است.